هنر مفهومی (به انگلیسی: Conceptual art) گونه‌ای از هنرهای تجسمی است که در آن ایده با مفهوم، مهم‌ترین جنبه کار است. با ما همراه باشید تا در این مطلب به جنبه های زیر از هنر مفهومی بپردازیم:
- ویژگی هنر مفهومی
- شاخصه های هنر مفهومی
- نحوه شکل گیری هنر مفهومی
- شیوه‌های هنر مفهومی
ویژگی هنر مفهومی
ویژگی اصلی این هنر این است که اثر هنری (حقیقی) یک شی فیزیکی که توسط هنرمند ساخته شده باشد نیست، بلکه دربردارنده مفهوم و ایده است.
معمولا ایده هایی که در هنر مفهومی بیننده را به آن هدایت می کند، در بسیاری موارد خود کم عمق، معمولی یا پیش پا افتاده هستند. یکی از مشهورترین نمونه ها، یک و سه صندلی اثر جوزف کاسوت است که از یک صندلی واقعی، عکسی از یک صندلی و تعریف واژه نامه ای صندلی.
شاخصه های هنر مفهومی
جنبش هنر مفهومی همچون یک هرم، از تقاطع سه وجه پدیدار شده است .
1- ایده
2- زبان
3- نفی شیء هنری
هر یک از این سه وجه در واقع یک رهیافت انتقادی در برابر ساختار هنر مدرن می باشد.
ایده:
ایده بر گرفته از اندیشه و تفکر، جایگزینی برای احساس و شهود در قلب جریان نمایی هنر مدرنیستی یعنی اکسپرسیونیسم انتزاعی است.
زبان:
زبان نیز در نوعی رویارویی با حاکمیت مقتدرانه ی تصویر و عناصر بصری و به منظور ایجاد محملی جدید در بیان هنری، به قلمرو هنر مفهومی کشیده شده است .
هنر مفهومی در مراحل اولیه ی خود به شکل های مختلفی عرضه شد ولی به مرور به گزارش یک ایده، رخداد یا فعالیت با استفاده مطالب مکتوب، تصاویر، فیلم های ویدئویی و اشیاء واقعی، تحول یافت.
نفی شیء هنری
نفی شیء هنری، برای به زیر کشیدن نقاشی به عنوان شیء بی همتا و چشم نواز مدرنیستی به میان آمد و بر آن بود تا فرایند هنری را از سرنوشت محتوم بوم دو بعدی زمبتنی بر صور خیال آزاد سازد .
نحوه شکل گیری هنر مفهومی
هنر مفهومی در واقع قالب و نظریه ای در هنر غرب است که از اواخر دهه 1960 ، پس از ( مینیمال آرت ) پدیدار شد و سر آغاز پست مدرینسیم بود .
از جمله عوامل به وجود آمدن هنر مفهومی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1.جنگ بزرگ جهانی که نهایتا توانایی بیکران انسان را در اختراع و ساخت ابزار انهدام و ویرانگری به نحوی ابتکار ناپذیر به اثبات رساند.
2.صلحی شکننده و پر تنش که جنگ های منطقه ای و کشمکش انقلابی موجب اختلالش گشت.
3.آگاهی تقریبا ناگهانی از ماهیت اجاره ای بودن موقت جهانی که انسان خودرا مالک آن می پنداشت و سرانجام، فهمی عمیق از نیازهای متقابل انسان ها و ناتوانی شان در برآوردن آنها
بااین وصف همه ی این عوامل را می توان در تغییر موضع هنرمند در برابر جهان تجارت هنر و مصرف هنر خلاصه کرد.
شیوه‌های هنر مفهومی
چیدمان (Installation): بداهه‌گرایی با توجه به شرایط حاکم بر محیط
مینی‌مالیسم (Minimalism): خلاصه‌گرایی در فرم با تاکید بر محتوا
هنر اجرایی (Performance Art): بیان محتوا و ارائهٔ یک مفهوم با اجرای مراسم
هنر روایتی (Narrative Art): روایتگری در محیط با نشان دادن تاثیر یک اتفاق
هنر زمینی(Land Art): بیان یک مفهوم از طریق خلق اثر در فضای باز و طبیعت
هنر و زبان (Art And Language): ارائهٔ یک مفهوم با کلمات
هنر ویدئو (Video Art): ارائهٔ یک مفهوم با تصاویر متحرک و صدا
هنر بدن (Body Art): ارائهٔ یک مفهوم با به‌کارگیری اندام بدن انسان
هنر اتفاقی (Happening Art): ایجاد مفهوم به‌وسیلهٔ یک اتفاق در محیط و نتایج آن
هنر فرایندی (Process Art): ارائهٔ یک مفهوم با استفاده از مواد ناپایدار و ثبت آن با استفاده از فن عکاسی
جمع بندی
به طور کلی می توان هنر مفهومی را راه آشنایی با هنر معاصر در نظر گرفت که با درک ساختارهای جدید هنر مفهومی و فهم ویژگی ها و اهداف این سبک از هنر می توان هنر معاصر و زیر شاخه های آن را بهتر شناخت.